هێزی موگناتیسی له‌سه‌ر مانگ؟

شیکارکردنه‌وه‌یه‌کی نوێی به‌ردی سه‌ر مانگ ئاشکرای ده‌کات، که مانگ پێش 4.2 ملیارد ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به‌‌به‌رده‌وام توانای موگناتیسی هه‌بووه. ئه‌و توانایه‌ش پێیده‌چێت مانگ به‌هۆی شله‌مه‌نییه‌کی ناووه‌کی په‌یدایکردبێت، که ئه‌وه‌ش هه‌مان شێوه‌ی ناووه‌کی زه‌وییه.
"Ian Garrick-Bethell" و هاوه‌ڵه‌کانی له "Massachusetts Institute of Technology" پاش پشکنینی کۆنترین پارچه‌یه‌کی تاشه به‌ردی مانگ به‌م ئه‌نجامه نوێیه گه‌یشتوون. ئه‌و تاشه به‌رده‌ی شیکارکراویش دواتر به‌هۆی به‌رکه‌وتنی ته‌نه‌ به‌ردییه‌کان نه‌گۆڕاوه.
تا ئێستا هه‌موو ئه‌و به‌ردانه‌ی ئه‌سترۆناوته‌کان له‌گه‌ڵ خۆیاندا بۆ سه‌ر زه‌وی هێناویانه‌ته‌وه، توانای موگناتیسییان هه‌بووه. تا ئێستا توێژه‌ران له‌و باوه‌ڕه‌دابوون، که به‌رده‌کانی سه‌‌ر مانگ توانای موگناتیسییان له ئاکامی به‌رکه‌وتنی ته‌نه به‌ردییه‌کانه‌وه وه‌رگرت بێت. به‌ڵام پشکنینه‌ نوێیه‌کانی "Ian Garrick-Bethell" و هاوه‌ڵه‌کانی ئه‌نجامه‌کانی نوێ ده‌رده‌خه‌ن: جاران پێش چوار ملیارد ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، له‌‌ژێر توێکڵی مانگدا ماگمای کانزایی هه‌ڵقوڵاوه. کاتێك به‌رده‌کان کات دوای کات ساردبوونه‌وه‌یان به‌سه‌ردا هاتووه، تواناییه‌کی موگناتیسییان تێدا به‌جێماوه.
زاناکان بۆ سه‌لماندنی پشکنینه‌کانیان پشتیان به پاشماوه‌ی دۆزینه‌وه‌کانیان به‌ست. له "NASA" به‌ردێکی ناسراو به‌ناوی "Troctolite 76535" هه‌یه، که گه‌وره‌ییه‌کی هێنده‌ی تۆپێکی تێنس ده‌بێت و ساڵی 1971دا "Apollo 17" له‌سه‌ر مانگه‌وه له‌گه‌ڵ خۆیدا بۆ زه‌وی هێنای. به‌پێی ئه‌نجامه‌کانی پشکنین ده‌رده‌که‌وێت، که به‌ردی ناوبراو له ئاکامی ساردبوونه‌وه‌ی ماگما له‌ماوه‌ی چه‌ند ملیۆن ساڵێكدا دروستبووه. له‌و کاته‌شدا کێڵگه‌یه‌کی موگناتیسی سه‌قامگیری به‌خۆیه‌وه بینیووه.
توێژه‌ران له لاپه‌ڕه‌ی 356ی به‌رگی 323ی گۆڤاری " Science"دا ده‌نووسن، که کاتی خۆی به‌هێزی موگناتیسی ئه‌و به‌رده‌‌ی سه‌ر مانگیش گه‌یشتبوویه "1 µT" (یه‌‌ك میکرۆتێسلا) و به‌و جۆره‌ش 50 جار له هێزی موگناتیسی زه‌وی لاوازتر بووه.
له‌ژێر تیشکی ئه‌م زانیارییه نوێیه‌وه ده‌رده‌که‌وێت، که مانگیش پێش چه‌ند ملیارد ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ناووه‌کی هه‌بووه، وه‌ك چۆن ئێستا زه‌وی هه‌‌یه‌تی.
به‌ردی شیکارکراو پێش 4.2 ملیارد ساڵ له ناووه‌که‌وه بۆ سه‌ر مانگ ڕۆیشتووه، که پێشتر 10 هه‌زار ساڵی بۆ ساردبوونه‌وه پێویستبووه و هێزی موگناتیسی سه‌رله‌نوێ جێشووینی له‌پاش خۆیدا به‌جێهێشتووه. ئه‌و به‌رده‌ش له‌و ساته به‌دواوه چوار ملیارد ساڵ به‌ئارامی ماوه‌ته‌وه، تا ئه‌و ساته‌ی ئه‌سترۆناوته‌کان بۆ سه‌ر زه‌وی هێناویانه‌ته‌وه

سه‌رچاوه‌ی هه‌واڵ

Scientific American

Massachusetts Institute of Technology