ساڵی 2008؛ ساڵی سه‌ركه‌وتنی ئینته‌رنێت به‌سه‌ر رۆژنامه‌دا

ساڵی 2008 وه‌ك ساڵێكی مێژوویی بۆ په‌یوه‌ندییه‌كان دێته‌ ئه‌ژمار، چونكه‌ له‌و ساڵه‌دا به‌كارهێنانی ئینته‌رنێت بۆ یه‌كه‌مینجار له‌ به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌دا (كه‌ تا ئێستا وه‌ك قه‌ڵای به‌رزی میدیا ده‌هاته‌ ئه‌ژمارو شكستهێنانی به‌ نامموكین ده‌ژمێردرا) پێشكه‌وت‌و بووه‌ سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی به‌ده‌ستهێنانی هه‌واڵه‌ ناوچه‌یی‌و جیهانییه‌كان.لێكۆڵینه‌وه‌كانی دامه‌زراوه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی Pew نیشانی ده‌دات كه‌ ساڵی 2008 خه‌ڵك به‌كارهێنانی ئینته‌رنێتیان بۆ به‌ده‌ستهێنانی هه‌واڵ‌ پێ باشتربووه‌ له‌ رۆژنامه‌. ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ كه‌ ته‌له‌فیزیۆن پێگه‌ی 70%ی خۆی ماوه‌ته‌وه‌.لێكۆڵینه‌وه‌ی «پاڵدانه‌وه‌ی ئابووری ئه‌مإۆ له‌سه‌ر ئینته‌رنێت» كه‌ له‌لایه‌ن كۆمپانیاكانی هریس‌و ئینته‌له‌وه‌ ئه‌نجامدراوه‌ نیشانده‌دات كه‌ زۆربه‌ی خه‌ڵك له‌ ئه‌مریكا بوونی ئینته‌رنێت بۆ ئه‌نجامدانی كاروباره‌ ئابوورییه‌كان به‌ پێویست ده‌زانن‌و پێیانوایه‌ كاركردن له‌سه‌ر ئینته‌رنێت له‌ بینینی ته‌له‌فیزیۆن به‌سوودتره‌.ئامارێكی سه‌رنجإاكێش له‌وباره‌یه‌وه‌ خراوه‌ته‌ به‌رده‌ست كه‌ نیشانده‌دات 67%ی كه‌سانی 18 تا 34 ساڵ‌، 57%ی كه‌سانی 35 تا 44 ساڵ‌‌و 52%ی كه‌سانی سه‌روو 45 ساڵ‌ له‌ماوه‌ی دوو هه‌فته‌دا به‌رده‌وام به‌كارهێنانی ئینته‌رنێتیان پێ باشتربووه‌ له‌ بینینی ته‌له‌فیزیۆن.له‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا هاتووه‌ كه‌ 65%ی ئه‌و كه‌سانه‌ هه‌ست ده‌كه‌ن بێ ئینته‌رنێت توانای ژیان به‌سه‌ربردنیان نییه‌و 71% یش هه‌بوونی ئامێره‌كانی په‌یوه‌ندی به‌ ئینته‌رنێت وه‌ك لاپتۆپ بۆ ئه‌نجامی كاره‌ ئابوورییه‌كانیان به‌ گرنگ وه‌سفده‌كه‌ن. هه‌روه‌ها 91%ی هه‌موو خه‌ڵكی ئه‌مریكا له‌وبإوایه‌دان كه‌ به‌كارهێنانی ئێنته‌رنێت لانیكه‌م یه‌كێك له‌ كاره‌كانی ژیانیان وه‌ك په‌یوه‌ندی كۆمه‌ڵایه‌تی، كإینی كه‌لوپه‌ل و...هتد ئاسانتر كردووه‌.ئه‌و لێكۆڵیه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر 2 هه‌زارو 119 كه‌س له‌ دانیشتووانی وڵاتی ئه‌مریكا له‌ ته‌مه‌نی 18ساڵ‌ بۆ سه‌ره‌وه‌ ئه‌نجامدراوه

سه‌رجاوه‌

هاولاتی

http://hawlati.info/NewsDetailN.aspx?id=5944&LinkID=115‌.

مه‌ته‌ڵه‌که‌ی ئه‌لبه‌رت ئه‌نشتاین

دانه‌ری ئه‌م مه‌ته‌ڵه‌ "ئه‌لبه‌رت ئه‌نشتاین"ه‌ وه‌ به‌ وته‌ی خۆشی %2 ی خه‌ڵکی جیهان ده‌توانن وه‌ڵامی ئه‌م مه‌ته‌ڵه‌ بده‌نه‌وه‌.هیچ گاڵته‌ و گه‌پێك له‌م مه‌ته‌ڵه‌دا نیه‌، ته‌نها مه‌نطق وه‌ ورده‌کاری ده‌توانێت بتان گه‌یه‌نێته‌ ئه‌نجام.جا به‌ڕێزان بزانین ئێمه‌ ده‌توانین که‌سێک بین له‌و %2 که‌سه‌ی سه‌ر زه‌وی که‌ ده‌توانین بگه‌ینه‌ ئه‌نجام.له‌ گه‌ڕه‌کێکدا 5 خانووی تێدایه‌، هه‌ر خانووه‌ی که‌سێکی لێ ده‌ژی که‌ هه‌ریه‌که‌یان و خه‌ڵکی وڵاتێکه‌.ئه‌م 5 که‌سه‌ هه‌رتیه‌که‌یان خواردنه‌وه‌، میوه‌، وه‌ حه‌یوانێکی جیاوازیان هه‌یه‌ له‌ ماڵه‌وه‌.پرسیار: کام له‌و خاوه‌ن ماڵانه‌ له‌ماڵه‌وه‌ ماسی به‌خێو ده‌که‌ن؟

ئاسانکاری:1. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ خه‌ڵکی ئینگلستانه‌ له‌ ماڵه‌ ڕه‌نگ سوره‌که‌دا ده‌ژی..2. ماڵه‌ سویدیه‌که‌ سه‌گێکیان هه‌یه‌..3. ماڵه‌ دانمارکیه‌که‌ چا ده‌خۆنه‌وه‌...4. ماڵه‌ سه‌وزه‌که‌ ده‌که‌وێته‌ ده‌ستی چه‌پی ماڵه‌ سپی یه‌که‌وه‌..5. ئه‌و ماڵه‌ی که‌له‌ خانووه‌ سه‌وزه‌که‌دا ده‌ژین، قاوه‌ ده‌خۆنه‌وه‌..6. ئه‌و ماڵه‌ی که‌ میوه‌ی مۆز ده‌خۆن له‌ماڵه‌وه‌ بولبول به‌خێو ده‌که‌ن..7. ئه‌ که‌سه‌ی له‌ ماڵه‌ زه‌رده‌که‌دا ده‌ژی ئاو ده‌خواته‌وه‌..8. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ له‌ خانووی ناوه‌ڕاستدا ده‌ژی شیر ده‌خواته‌وه‌..9. ئه‌ که‌سه‌ی که‌ خه‌ڵکی نه‌رویجه‌ له‌ خانوی یه‌که‌مدا ده‌ژی..10. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ هه‌رمێ ده‌خوات دراوسێی ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ پشیله‌ به‌خێو ده‌کات..11. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ ئه‌سپ به‌خێو ده‌کات، دراوسێی ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ سێو ده‌خوات..12. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ پرته‌قاڵ ده‌خوات کۆلا ده‌خواته‌وه‌..13. ماڵه‌ ئه‌ڵمانیه‌که‌ کیوی ده‌خوات..14. ماڵه‌ نه‌رویجیه‌که‌ دراوسێی ماڵه‌ ڕه‌نگ شینه‌که‌ن..15. ئه‌و که‌سه‌ی که‌ هه‌رمێ ده‌خوات، دراوسێکه‌ی ئاو ده‌خواته‌وه‌..به‌هیوای ئه‌وه‌ی ئه‌و که‌سه‌ی که‌ وه‌ڵامه‌که‌ی ده‌ست که‌وت له‌به‌شی سه‌رنج بینوسێت، تا بزانین کێ ده‌بێته‌ یه‌کێک له‌و %2 که‌سه‌ی جیهان

سه‌رجاوه‌

www.dnoor.org

‌

هێزی موگناتیسی له‌سه‌ر مانگ؟

شیکارکردنه‌وه‌یه‌کی نوێی به‌ردی سه‌ر مانگ ئاشکرای ده‌کات، که مانگ پێش 4.2 ملیارد ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به‌‌به‌رده‌وام توانای موگناتیسی هه‌بووه. ئه‌و توانایه‌ش پێیده‌چێت مانگ به‌هۆی شله‌مه‌نییه‌کی ناووه‌کی په‌یدایکردبێت، که ئه‌وه‌ش هه‌مان شێوه‌ی ناووه‌کی زه‌وییه.
"Ian Garrick-Bethell" و هاوه‌ڵه‌کانی له "Massachusetts Institute of Technology" پاش پشکنینی کۆنترین پارچه‌یه‌کی تاشه به‌ردی مانگ به‌م ئه‌نجامه نوێیه گه‌یشتوون. ئه‌و تاشه به‌رده‌ی شیکارکراویش دواتر به‌هۆی به‌رکه‌وتنی ته‌نه‌ به‌ردییه‌کان نه‌گۆڕاوه.
تا ئێستا هه‌موو ئه‌و به‌ردانه‌ی ئه‌سترۆناوته‌کان له‌گه‌ڵ خۆیاندا بۆ سه‌ر زه‌وی هێناویانه‌ته‌وه، توانای موگناتیسییان هه‌بووه. تا ئێستا توێژه‌ران له‌و باوه‌ڕه‌دابوون، که به‌رده‌کانی سه‌‌ر مانگ توانای موگناتیسییان له ئاکامی به‌رکه‌وتنی ته‌نه به‌ردییه‌کانه‌وه وه‌رگرت بێت. به‌ڵام پشکنینه‌ نوێیه‌کانی "Ian Garrick-Bethell" و هاوه‌ڵه‌کانی ئه‌نجامه‌کانی نوێ ده‌رده‌خه‌ن: جاران پێش چوار ملیارد ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، له‌‌ژێر توێکڵی مانگدا ماگمای کانزایی هه‌ڵقوڵاوه. کاتێك به‌رده‌کان کات دوای کات ساردبوونه‌وه‌یان به‌سه‌ردا هاتووه، تواناییه‌کی موگناتیسییان تێدا به‌جێماوه.
زاناکان بۆ سه‌لماندنی پشکنینه‌کانیان پشتیان به پاشماوه‌ی دۆزینه‌وه‌کانیان به‌ست. له "NASA" به‌ردێکی ناسراو به‌ناوی "Troctolite 76535" هه‌یه، که گه‌وره‌ییه‌کی هێنده‌ی تۆپێکی تێنس ده‌بێت و ساڵی 1971دا "Apollo 17" له‌سه‌ر مانگه‌وه له‌گه‌ڵ خۆیدا بۆ زه‌وی هێنای. به‌پێی ئه‌نجامه‌کانی پشکنین ده‌رده‌که‌وێت، که به‌ردی ناوبراو له ئاکامی ساردبوونه‌وه‌ی ماگما له‌ماوه‌ی چه‌ند ملیۆن ساڵێكدا دروستبووه. له‌و کاته‌شدا کێڵگه‌یه‌کی موگناتیسی سه‌قامگیری به‌خۆیه‌وه بینیووه.
توێژه‌ران له لاپه‌ڕه‌ی 356ی به‌رگی 323ی گۆڤاری " Science"دا ده‌نووسن، که کاتی خۆی به‌هێزی موگناتیسی ئه‌و به‌رده‌‌ی سه‌ر مانگیش گه‌یشتبوویه "1 µT" (یه‌‌ك میکرۆتێسلا) و به‌و جۆره‌ش 50 جار له هێزی موگناتیسی زه‌وی لاوازتر بووه.
له‌ژێر تیشکی ئه‌م زانیارییه نوێیه‌وه ده‌رده‌که‌وێت، که مانگیش پێش چه‌ند ملیارد ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ناووه‌کی هه‌بووه، وه‌ك چۆن ئێستا زه‌وی هه‌‌یه‌تی.
به‌ردی شیکارکراو پێش 4.2 ملیارد ساڵ له ناووه‌که‌وه بۆ سه‌ر مانگ ڕۆیشتووه، که پێشتر 10 هه‌زار ساڵی بۆ ساردبوونه‌وه پێویستبووه و هێزی موگناتیسی سه‌رله‌نوێ جێشووینی له‌پاش خۆیدا به‌جێهێشتووه. ئه‌و به‌رده‌ش له‌و ساته به‌دواوه چوار ملیارد ساڵ به‌ئارامی ماوه‌ته‌وه، تا ئه‌و ساته‌ی ئه‌سترۆناوته‌کان بۆ سه‌ر زه‌وی هێناویانه‌ته‌وه

سه‌رچاوه‌ی هه‌واڵ

Scientific American

Massachusetts Institute of Technology

نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان: پله‌ی‌ گه‌رمای‌ گۆی‌ زه‌وی‌ له‌به‌رزبونه‌وه‌دایه‌

نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان رایگه‌یاند: به‌رزبونه‌وه‌ی‌ پله‌ی‌ گه‌رمای‌ گۆی‌ زه‌وی‌ به‌رده‌وامه‌‌و ئه‌مه‌ش مه‌ترسییه‌.له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا رێكخراوی‌ چاودێری‌ كه‌شوهه‌وای‌ سه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان بڵاویكرده‌وه‌ "له‌ناوه‌ڕاستی‌ سه‌ده‌ی‌ رابردوه‌وه‌، پله‌ی‌ گه‌رمای‌ گۆی‌ زه‌وی‌ سێیه‌كی‌ پله‌یه‌ك زیادیكردوه‌".زانایان پێیانوایه‌، به‌رزبونه‌وه‌ی‌ پله‌ی‌ گه‌رمای‌ گۆی‌ زه‌وی‌ كه‌شوهه‌وایه‌كی‌ توندی‌ دروستكردوه‌و بوه‌ته‌هۆی‌ وێرانی‌ به‌هۆی‌ هه‌ڵكردنی‌ زریان‌و لافاوو وشكه‌ساڵییه‌وه‌.ئاماژه‌ی‌ به‌وه‌شداوه‌، هه‌رچه‌نده‌ پار ساردتر بو له‌ساڵی‌ پێشتر به‌ڵام به‌یه‌كێك له‌ده‌ ساڵه‌ گه‌رمه‌كانی‌ جیهان داده‌نرێت.رونیشیكرده‌وه‌، ئه‌و شه‌پۆلی‌ سه‌رمایه‌ی‌ ئێستا ئه‌وروپای‌ گرتوه‌ته‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دیارده‌ی‌ نینۆ.

بۆ یه‌كه‌م جار دو مانگی‌ ده‌ستكرد له‌ بۆشایی‌ ئاسماندا خۆیان به‌ یه‌كدا كێشا

Thursday, February 12, 2009
بۆ یه‌كه‌م جار دو مانگی‌ ده‌ستكرد له‌ بۆشایی‌ ئاسماندا خۆیان به‌ یه‌كدا كێشا
(سبه‌ی‌):دو مانگی‌ ده‌ستكردی‌ ئه‌مه‌ریكی‌ و روسی‌ له‌ بۆشایی‌ ئاسماندا خۆیان به‌یه‌كدا كێشا، كه‌ ئه‌مه‌ش یه‌كه‌م روداوی‌ له‌و جۆره‌یه‌ له‌ مێژوی‌ گه‌ردوندا.ئاژانسی‌(ناسا)ی‌ فه‌زائی‌ ئه‌مه‌ریكا رایگه‌یاند: مانگێكی‌ ده‌ستكردی‌ سه‌ر به‌ كۆمپانیای‌ ئیریدیۆمی‌ ئه‌مه‌ریكی‌ به‌ خێرایی‌ 780 كیلۆمه‌تر له‌ سه‌عاتێكدا خۆی‌ كێشاوه‌ به‌ مانگێكی‌ ده‌ستكردی‌ روسی‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ بازنه‌كه‌ی‌ خۆی‌ له‌ سه‌ر ئاسمانی‌ سیبریا.هاوكات ئاژانسی‌ (رۆسكۆمۆس)ی‌ فه‌زائی‌ روسیا رایگه‌یاند: مانگێكی‌ ده‌ستكردی‌ روسی‌، كه‌ له‌ ساڵی‌ 1993دا به‌ره‌و بۆشایی‌ ئاسمان هه‌ڵدراوه‌ و قورساییه‌كه‌ی‌ نزیكه‌ی‌ ته‌نێك ده‌بێت، پاش ئه‌وه‌ی‌ له‌ خولگه‌كه‌ی‌ خۆی‌ چۆته‌ ده‌ره‌وه‌، خۆی‌ كێشاوه‌ به‌ مانگێكی‌ ده‌ستكردی‌ دیكه‌دا.سه‌رچاوه‌كانی‌ هه‌واڵ له‌سه‌ر زاری‌ ئه‌لیكسه‌نده‌ر فۆرۆبیڤ وته‌بێژی‌ ئاژانسه‌ فه‌زائییه‌كه‌ی‌ روسیا بڵاویانكرده‌وه‌: ئه‌و مانگه‌ ده‌ستكرده‌ی‌ روسیا پێشتر ته‌نها به‌مه‌به‌ستی‌ سه‌ربازی‌ ره‌وانه‌ی‌ بۆشایی‌ ئاسمان كرابو، بۆیه‌ ئاژانسه‌كه‌مان لێی‌ به‌رپرسیار نییه‌.له‌باره‌ی‌ ئه‌و ده‌نگۆیه‌ی‌ كه‌ ئه‌و مانگه‌ ده‌ستكرده‌ روسییه‌ له‌ خولگه‌كه‌ی‌ خۆی‌ ده‌رچوه‌، ناوبراو هیچ زانیارییه‌كی‌ نه‌دا به‌ده‌سته‌وه‌ و وتی‌: له‌ داهاتودا لێكۆڵینه‌وه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌ ئه‌نجامده‌ده‌ین.جێی‌ ئاماژه‌یه‌ له‌ ئێستادا به‌ هه‌زاران مانگی‌ ده‌ستكرد له‌ بۆشایی‌ ئاسماندا هه‌ن كه‌ به‌ ده‌وری‌ زه‌ویدا ده‌سوڕێنه‌وه‌، به‌لام ئه‌مه‌ بۆ یه‌كه‌مین جاره‌ روداوی‌ پێكدادانی‌ دو مانگی‌ ده‌ستكرد روبدات.ئاژانسی‌ ناسا بڵاویكرده‌وه‌: به‌رده‌وام چاودێری‌ ئه‌و روداوه‌ ده‌كات و خوازیشه‌ سه‌رجه‌م پارچه‌كانی‌ ئه‌و دو مانگه‌ ده‌ستكرده‌ له‌ كاتی‌ به‌ركه‌وتنیان له‌گه‌ڵ به‌رگه‌هه‌وای‌ زه‌وی‌ ببنه‌ پارچه‌ ئاگر.هاوكات له‌ ئێستادا مه‌ترسی‌ ئه‌وه‌ به‌دی‌ ده‌كرێت له‌ باره‌ی‌ بڵاوبونه‌وه‌ی‌ پارچه‌كانی‌ ئه‌و دو مانگه‌ ده‌ستكرده‌ له‌ بۆشایی‌ ئاسماندا و به‌ركه‌وتنیان له‌گه‌ڵ بنكه‌ی‌ ئاسمانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ كه‌ به‌ به‌رزی‌ 435 كیلۆمه‌تر به‌ده‌وری‌ زه‌ویدا ده‌سوڕێته‌وه‌، به‌لام ئاژانسی‌ ناسا دوپاتیكرده‌وه‌: ئه‌و روداوه‌ نابێته‌ هۆی‌ زیانگه‌یاندن به‌ ئاژانسی‌ ئاسمانی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ كه‌ له‌ ئێستادا سێ‌ كه‌شتیه‌وانی‌ ئاسمانی‌ تێدایه‌.له‌لایه‌كی‌ تره‌وه‌ ئاژانسی‌ ئه‌سۆشیه‌یتدپرێس له‌سه‌ر زاری‌ نیكۆلاس جۆنسۆن وته‌بێژی‌ ناوه‌ندی‌ جۆنسۆن بۆ بۆشایی‌ ئاسمان بڵاویكرده‌وه‌: ئه‌و پێكدادانه‌ مه‌ترسی‌ له‌سه‌ر ته‌لسكۆبی‌ هابڵ و ئه‌و مانگه‌ ده‌ستكردانه‌ دروستكردوه‌ كه‌ ئه‌ركیان چاودێریكردنی‌ زه‌وییه‌.